Jaki masz stosunek do
Ginsberga i formacji Beat Generation?
Myślę, że odpowiedź
zawarłem już wcześniej, ale uzupełnię. Beat Generation zrobiła wyłom w murze
zamkniętej i kiszącej się we własnym sosie śródziemnomorskiej cywilizacji.
Otworzyła się przestrzeń dla kultury alternatywnej, która rozwija się do dziś
sięgając po nienazwany kształt, w opozycji do składnego bełkotu uniwersytetów i
zasuszonej, przyszpilonych w bibliotecznych zielnikach literatury. To nie
świadczy o zerwaniu z tradycją, bo buntować się można tylko przeciw temu, co
się zna, z czym trudno się zgodzić. Burzenie tylko wtedy ma sens, jeśli rodzi
się jakaś nowa wizja harmonii, jeśli przeczuwany jest jakiś stały ląd, na
którym można by postawić stopę. Beat Generation odegrało swoją kontestacyjną
rolę budując mit „człowieka w drodze” (patrz: Jack Kerouac) zagubionego w
chaosie, obsesyjnie poszukującego wartości. Czymś podobnym jest
egzystencjalizm. Ta postawa uświadamiająca nam absurd naszego istnienia nie
skończyła się. Na szczęście jeszcze trwa.
Chciałbym Cię zapytać o
Twój stosunek do składników legendy Ginsberga, takich jak homoseksualizm,
skandale, śpiewanie poezji, charyzmatyczność, narkotyki, buddyzm, zaangażowanie
społeczne i polityczne, lewicowość? Czy to wpływało na zainteresowanie
Ginsbergiem w Polsce?
Cóż, Allen Ginsberg był
homoseksualistą, robił skandale, nie śpiewał poezji (myślę, że tzw. poezją
śpiewaną, to by się zakrztusił), w swoim
czasie zażywał narkotyki, uprawiał buddyzm, angażował się społecznie i
politycznie, być może lewicowo. Jaki można mieć do tego stosunek? Jako artysta
i człowiek szukał prawdy i to poszukiwanie wyrażał i w słowie i w czynie. Czyż
można robić coś więcej?
Co sądzisz na temat dokonań
muzycznych Ginsberga z Bobem Dylanem, Paulem McCarthney’em czy The Clash ?
Przyznam, że tylko o tym
słyszałem, ale podejrzewam, że Ginsberg radził sobie z tym nieźle. On istniał
na scenie sam przez się, nie musiał niczego grać. Można powtórzyć za Rilkem, że
„istnienie grał nie myśląc o oklasku”. I
to była cecha poetów Beat Generation. Wtedy nikt się nie zastanawiał, nie
kalkulował jak to zrobić, żeby się sprzedało. To nie była giełda tematów i form
– tam chodziło o życie. Gdyby na scenie w teatrze, pomiędzy aktorami, pojawił
się nagle pies, to skończyłoby się przedstawienie, tzn. zacząłby się monodram
„pies”, z aktorami w tle. I Ginsberg taki był. W teatrze STU jak zagrał na
starym amerykańskim, klawiszowym
instrumencie i zaśpiewał z towarzyszeniem młodego gitarzysty, to wszyscy
natychmiast poczuli się jak na haju; promionki (określenie subtelnej,
promieniującej energii uczuć i myśli, związane z Mickiewiczem, Zanem,
Towarzystwem Filomatów i Filaretów), pulsowały w powietrzu i wchodziły w krew –
chciało się żyć. A jego recytacja „Skowytu” to było jak radosny atak epilepsji
– on fruwał radością istnienia, poprzez ból. Wielkie aktorstwo Treli stanowiło,
dla tej erupcji emocji i myśli, zaledwie kulturalne tło. Dzięki Allenowi
zrozumiałem, że poezja nie tylko znaczy, ale również brzmi, że istnieje poza
intelektem, (chociaż nim się też posługuje) jako wyzwolony z ciała, nasycony
magią, energetyczny hieroglif. Mało kto tak to dzisiaj rozumie i współczesne
recenzje to najczęściej kalejdoskop tematów, wykaz tropów poetyckich i meandrów
teoretyczno-literackich wokół tego, co autor chciał niby powiedzieć. Do
rozumienia i odczuwania poezji potrzebne jest również muzyczne ucho i
świadomość, że język, niezależnie od wyrażanych sensów, kreuje też sam siebie,
że nawet najmniejsza głoska odgrywa tu swoją rolę, nie do zastąpienia.
Czy poznałeś osobiście
Ginsberga? Jeśli tak to w jakich okolicznościach i ile razy się spotkaliście?
Powiedz, jakie wrażenie wywarł na Tobie i jakie były tematy rozmów?
Poznałem go w czasie
wspomnianej przeze mnie promocji w Teatrze STU. W czasie bankietu
zaproponowałem mu wyjazd do Kielc. Tak się złożyło, że za kilka dni miał wystąpić
w Warszawie. To była chyba ta przysłowiowa kropka nad „i”, że bez wahania się
zgodził. Przy pomocy Wojtka Graniczewskiego i moich kieleckich przyjaciół,
zorganizowałem z dnia na dzień spotkanie w Pałacyku Zielińskich. To było
powtórzenie koncertu z Krakowa. Pojawił się też jakiś aktor z monodramem wg
„Skowytu” – miotał się i jęczał, Ginsberg aż łapał się za głowę mówiąc do mnie
– to nie tak, to nie tak, po co tyle tego biadolenia. Jeszcze tego samego dnia
wziął udział w całonocnych rozmowach na odbywającym się właśnie seminarium
literackim w Cedzynie w dniach 7-8 października 1986 r. Rozmawialiśmy tam o
wszystkim, co dotyczy kondycji człowieka, a przede wszystkim interesowała go
sytuacja poety w komunistycznym systemie i bardzo się dziwił, że mógł u nas
wystąpić. Mówił o etyce, o potrzebie walki o własną prawdę, bez której sztuka
jest martwą skorupą… Gościłem go też w domu mojej teściowej na Mąchockiej.
Wiedzieliśmy, że jako buddysta nie je mięsa i teściowa Jadwiga z żoną Basią
przygotowały mu naleśniki i placki ziemniaczane. Na widok placków zamarł na
chwilę i… rozpłakał się. Wyznał, że jadł je ostatnio 40 lat temu, a zrobiła je
dla niego mama Naomi. Te placki to było dla niego ogromne przeżycie… Po
obiedzie poczuł się zmęczony i położył w pokoju na tapczanie. Wydawało mi się,
że zasnął i przykryłem go kocem. Wtedy otworzył na moment oczy i wyszeptał:
thank you. Kilka lat później napisałem o tym wiersz.
Kiedy wyjeżdżał na drugi
dzień i żegnaliśmy się koło samochodu, spojrzał na mnie i pocałował mnie w usta.
Nie zapomniałem tego pocałunku i wcale się go nie wstydzę.
W „Miesięczniku Literackim”
z 1985 roku ukazała się recenzja książki Ginsberga „Utwory poetyckie” w
tłumaczeniu Bogdana Barana. W recenzji Bogusław Jasiński napisał, że „w
manifestach i deklaratywnych wierszach Ginsberga nie zostało dziś nic prócz
wątpliwej jakości filozofii podbrzusza” i że „świat Ginsberga rozciąga się
między pępkiem a kolanami”. Jak to skomentujesz??
Nie czytałem tej recenzji,
ale właśnie z podbrzusza wypłynęło wiele wspaniałych poematów, a z głowy, na
gruncie sztuki, cóż może popłynąć? Chyba, że ktoś ma unikalną moc przemiany
wody w wino… Miłosz pisał w którymś ze swoich esejów, że przyszłość poezji jest
właśnie we krwi, spermie i innych wydzielinach, bo penetracja tych regionów
wymaga wnikliwszego zbadania. A pan profesor Jasiński, cóż, być może stracił
tam wrażliwość, ale trudno winić go za to, bo przecież to nie jego wina.
Czy – zgodnie ze słowami
Piotra Sommera – Twoim zdaniem warto ocalać poezję Ginsberga?
Poezja Ginsberga ocala się
sama.
Czy chciałbyś coś dodać?
Tak. Ginsberga spotkałem
jeszcze raz. Dokładnie 10 lutego 1993, kiedy na Rynku w księgarni podpisywał
świeżo wydaną przez Bibliotekę „Nagłosu” : „Znajomi z tego świata”. Podłożyłem
mu książkę do podpisu i spytałem, czy mnie pamięta. Coś kojarzył, ale nie był
pewien. Wtedy przypomniałem mu ziemniaczane placki. Rozpromienił się – o,
patato pancakes – powtórzył to kilka razy i napisał: With best wishes to /
Jadwiga / and happy memories / her Patato Pancakes / in Kielce / for Szczesny
Wroński.
Do tekstu wywiadu
Szczęsny Wroński dołączył wiersz napisany po spotkaniu z Allenem Ginsbergiem w
Kielcach w październiku 1986 roku, za co mu serdecznie dziękuję.
Szczęsny Kościesza Wroński
THANK YOU
chciałbym napisać wiersz
by nie zagnieździł się w nim rak
pustosłowia
a stada wypielęgnowanych przez
bliźnich wirusów
nie sprowadziły go do wymiaru
elipsy co mogłaby przybrać
postać apokalipsy trudno
wytrzymać gdy przyrostek psy się wścieka
drapie pazurami w siatkę tocząc
pianę coś tak upiornego dzieje się
ze światem gdy zwykłe przyrostki
przyjmują postawę zasadniczą
a rdzeń i temat udają że ich nie
ma
lecz szedłem dalej być może z
tego źródła co zakasujący
pedalskie rękawy Ginsberg użalający się nad losem ameryki
w domu mojej teściowej na
mąchockiej otuliłem go kocem
po zjedzeniu placków
ziemniaczanych tamato plattes
jadł ostatnio przed czterdziestu
laty żyła jeszcze jego mama
naomi z całą pewnością jestem w
stanie usłyszeć przez przyrostki psów
jego rozdzierający skowyt moloch
samotność brud kubły na śmieci i nieosiągalne dolary dzieci wrzeszczące pod
schodami chłopcy łkający w koszarach starcy płaczący w parkach…
- to kawał dobrego oddechu –
allen uśmiecha się do mnie
a ja wciąż przykrywam go kocem
słysząc szelest mięsistych warg
- thank you -
jakby cały świat dziękował mi że jestem